Makinelerin içerisinde yer alan ve dönme hareketi yapan parçaların arasındaki sürtünmeyi minimuma indirmek için kullanılan bir mekanik eleman rulman olarak tanımlanır. Arabada, evde, endüstriyel alanlarda, teknolojik cihazlarda ve çok daha fazla alanda rulmanlar kullanılır. Bu durum bize pek çok çeşidinin bulunduğunu gösterir. Çeşitleri, yük kapasitesi ve büyüklük açısından oldukça farklıdır. Doğru rulman seçimi yaparken bu çeşitler göz önünde bulundurulmalıdır.
Makinenin verimli çalışması ve uzun vadeli kullanım için rulman seçimi kriterleri oldukça önemlidir. Bu kriterler hakkında bilgi sahibi olarak uygun rulman seçimi yapmak mümkündür. Siz de rulman seçimi nasıl yapılır diye düşünüyor ve daha fazla detay öğrenmek istiyorsanız yazımızı okumaya devam edebilirsiniz.
Rulman Seçerken Dikkat Edilmesi Gerekenler
Seçim yaparken rulmanın; performansı, dayanıklılığı, verimliliği ve çok daha fazlasını sağlanması için dikkatli olmak gerekir. Peki rulman seçerken nelere dikkat edilmeli? Bu sorunun cevabı aşağıdaki gibi sıralanabilir:
- Rulman yükü: Taşıyacağı yük ve yükün sahip olduğu büyüklük kapasitesine dikkat edilmelidir. Aşırı yük, rulman arızasına sebep olabilir.
- Rulman hızı: Malzemeleri, rulmanın maksimum hızında etkilidir. Örneğin yüksek hızlı bir uygulamada daha az sürtünme sunan rulmanlar tercih edilmelidir.
- Rulman çalışma sıcaklığı: Tipleri, farklı sıcaklıklarda çalışabilme özelliğine sahiptir. Bu sıcaklığın üzerinde bir sıcaklık oluşması rulmanın arıza vermesine sebep olabilir.
- Rulman ömrü: Kullanılacağı alanda yer alan yük ve hız gibi detaylar, rulman ömrünü etkiler. Düzenli bakım yapılması rulman ömrünü uzatabilir.
- Rulman kaçıklık: Kaçıklığı, rulmanın kolay montajı için önemlidir. Kaçıklığını doğru değerlendirmek rulmanın sağlıklı bir şekilde çalışmasını sağlaması sebebiyle dikkat edilmesi gerekenler arasında yer alır.
- Rulman boşluk: Boşlukları, kullanım alanlarına göre ayarlanmalıdır. Sıcaklığın ve yüksek hızın bulunduğu uygulamalarda büyük bir boşluk tercih edilmelidir.
- Rulman eksenel yer değiştirme: Çalışma koşullarına yönelik eksenel harekete izin veren serbest rulman kullanılmalıdır.
Rulman Yük ve Hız Değerlendirmesi
Çeşitleri arasından, yapılacak uygulamaya yönelik rulman seçilmelidir. Bu seçimi yaparken ilk dikkat edileceklerden birisi rulman yük ve hız değerlendirmesidir. Her rulmanın taşıyacağı yük farklıdır. Farklı yük türleri için rulman yük kapasitesi ayrı ayrı değerlendirilir. Örneğin bilyalı rulmanlar içerisinde yer alan tek sıralı bilyalı rulmanlar, hafif yükler taşırken; çift sıralı bilyalı rulmanlar, birincil ve ikincil yükleri taşıyabilir. Bu şekilde pek çok genel ve alt çeşide sahip rulman bulunur. Malzemesi, boyutu, tipi ve yapısı gibi detaylar rulman yük değerlendirmesi yaparken göz önünde bulundurulmalıdır.
Her rulmanın kendine ait bir hız limiti bulunur. Malzemesi ve kullanılan yağ bu limiti doğrudan etkiler. Bu sebeple yapacağınız uygulamanın ihtiyaç duyduğu hızı elde edebilmek için rulmanların maksimum hızını bilmek gerekir. Montaj, yağlama, titreşim ve sıcaklık gibi etmenlere rulman hız değerlendirmesi yaparken dikkat edilmelidir. Bu detaylar rulmanın maksimum hız kapasitesini etkileyebilir. Testler ile rulman hızı ölçülerek yapılan uygulamaya uyumluluğu kontrol edilmelidir. Uygulamanın çalışma hızından rulmanın hızı düşük olmalıdır. Aksi takdirde aşırı ısınma meydana gelerek rulman arızası oluşabilir.
Rulman Ortam Koşulları ve Çalışma Sıcaklığı
Performansını büyük ölçüde etkileyen faktörlerden biri rulman ortam koşulları olarak bilinir. Bulunduğu ortamın kir ve toz gibi yabancı maddeler sebebiyle kirli olması, rulmanın hem yağlanmasına hem de verimli çalışmasına engel olur. Bu ortam, temiz ve yabancı maddelerden arındırılmış olmalıdır. Rulman çevresel faktörler başlığı altında incelenebilecek bir diğer konu nemdir. Yoğun nem ile karşılaşması paslanmasına ve korozyona sebep olabilir. Paslanıp korozyona uğrayan rulman, eski çalışma performansını sergileyemez. Bu sebeple ortam daima kuru ve dengeli nem oranına sahip olmalıdır.
Pek çok farklı çeşidiyle rulmanlar farklı alanda kullanım imkânı sunar. Çeşitler arasındaki en önemli farklardan biri ise rulman sıcaklık toleransı olarak aktarılabilir. Her rulman yapısına ve malzemesine göre belli bir dereceye kadar sıcaklığa tolerans gösterebilir. Genel olarak bakıldığında rulman çalışma sıcaklığı -20 °C ile 120 °C arasındadır. Bazı özel tip minyatür rulmanlarda bu aralık, -65 ile -240 derece aralığına kadar çıkabilmektedir. Bu sebeple rulman seçimi yaparken uygulamanızın sıcaklığının rulman sıcaklığını aşmayacağından emin olmalısınız.
Rulman Ömrü
Seçilen rulmanın özellikleri baz alınarak rulman ömrü hesaplanır. Teknik veriler ve araştırmalar ile rulman kullanım süresi belirlenir. Sahip olduğu özellikler ile ne kadar sayıda devir yapabileceği öğrenilir. Dönmenin kesintisiz olduğu ve hesaplanan devir sayısına uyulduğu takdirde rulman ömrü saate çevrilebilir. Bunun yanı sıra rulman ömrünü etkileyen faktörler vardır. Bunlar; rulmanın yük ve hız kapasitesini aşmamak, düzenli yağlama uygulaması, düzenli rulman kontrolü gibi faktörlerdir. Tüm bu detaylara dikkat edildiği takdirde rulman dayanıklılığı artar.
Rulman Eksenel Yer Değiştirme
Bazı uygulamalarda eksen boyunca yer değiştirmeye izin vermesine rulman eksenel yer değiştirme denir. Bazı rulmanlar, eksenel yük taşır. Eksenel yük kapasitesini aşması hâlinde eksen boyunca hareketlendiği görülebilir. Kontrollü bir uygulama gerçekleştirmek için rulman eksenel hareket dikkate alınmalı ve özenle monte edilmelidir. Uygun yerleştirilmediği durumlarda rulman yer değiştirme sorunları ortaya çıkar. Performansı ve arızası oluşabilir. Rulman yer değiştirme nedenleri ise genellikle eksenel yükler, yanlış montaj, ısınıp soğuma ile meydana gelen termal genleşme, kapasiteyi aşan yük kullanımı, yüksek hıza bağlı titreşim şeklindedir.
Rulman Kaçıklık ve Boşluk
Rulman toleransları, rulmanların özellikleri göz önünde bulundurularak oluşabilecek maksimum sapmaları kararlaştıran standartlardır. Toleranslarının amacı, rulmanların üretimi esnasında özelliklerini ve yerleştirilme seçeneklerini doğrulamaktır. Bu sayede rulmanlar, maksimum performans ile çalışma gösterir. Kaçıklık, rulman montajı sırasında kontrol edilen rulman toleranslarından biridir. İç ve dış bilezikleri arasındaki tolerans rulman kaçıklık olarak tanımlanır. Bu kaçıklığın çok dikkatli bir şekilde ayarlanması gerekir. Küçük kaçıklık, aşınmaya yol açabilirken; büyük kaçıklık, rulmanın işlevini yerine getirememesine sebep olabilir.
Rulman Elemanlarından olan iç bileziğin dış bilezik etrafında sorunsuz dönebilmesini sağlayan toleranslardan biri rulman boşluğu olarak bilinir. Hareket alanı oluşması ile titreşim, genleşme ve aşırı ısınma gibi sorunların önüne rulman boşluğu ile geçilebilir.
Uygulama Alanları ve Endüstriyel Kullanım
Günlük yaşam dahil olmak üzere rulmanlar oldukça geniş bir yelpazede kullanımı ile karşımıza çıkar. Dönme hareketinde sürtünmeyi azaltıp verimi artırması sebebiyle dönen her makinede rulman uygulamaları kullanılır. En çok endüstriyel, ticari ve elektronik cihazlar rulman kullanım alanları olarak bilinir. Döner parçaları korumak, yük taşımak, gürültüyü minimuma indirmek ve süreç optimizasyonu için rulman endüstriyel kullanımı sıklıkla tercih edilir. Endüstriyel alanda ürünlerin taşınması ve paketlenmesi gibi işlemlerde de oldukça işe yarar. Sektör özelinde bakılacak olursa örneğin otomotiv sektöründe direksiyon sistemleri, şanzımanlar ve jantlar gibi alanlar rulman kullanım örnekleri için verilebilir.
Rulman Montaj ve Bakım İpuçları
Maksimum performans sergileyebilmesi ve uzun ömürlü olması için rulman montajı, oldukça büyük bir role sahiptir. Siz de hem rulmanınızı hem de makinenizi en verimli şekilde rulman montaj ipuçları ile kullanabilirsiniz. Bu ipuçlarının arasında rulman bakımı ilk sıradadır. Bakımı için öncelikle rulmanın kendisini ve çalışma ortamını temizlemelisiniz. Sonrasında da montaj yapılacak alanın temizliğine dikkat etmeniz gerekir.
Yağlama, rulman bakım taktikleri arasında en önemlilerinden biridir. Montajından önce doğru ve yeterli bir şekilde yağlanması, sağlıklı bir şekilde çalışmasını sağlar. Monte etmek için rulman montaj yöntemleri arasından seçim yapmalısınız. Bunlar presleme, soğuk montaj ve sıcak montaj şeklinde karşınıza çıkabilir. Özelliklerine uygun yöntemi seçtikten sonra montaj yönü, boşluklar ve açıları dikkate alarak montaj işlemini bitirebilirsiniz.
